Εὐστάθιος Ἀδαμόπουλος: Ἡ ἐπέκταση τῆς πολυτεκνίας ὡς πρόταση ἀμβλύνσεως τοῦ δημογραφικοῦ προβλήματος
Ἡ κατάσταση σήμερα
Μπαράζ μελετῶν καί δημιοσιευμάτων τά τελευταῖα χρόνια παρουσιάζουν τή δημογραφική γήρανση τοῦ πληθυσμοῦ στήν Εὐρώπη, ὅσο καί στήν Ἑλλάδα. Ἐνδεικτικές περιπτώσεις πρόσφατων τέτοιων δημοσιευμάτων εἶναι τά κατωτέρω:
• Iefimerida.gr (4.11.2017): Δυσοίωνες προβλέψεις: Μείωση καί γήρανση τοῦ πληθυσμοῦ μέ γρήγορους ρυθμούς τά ἑπόμενα 35 χρόνια, δείχνει ὁ καθηγητής Δημογραφίας τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βύρωνας Κοτζαμάνης σέ σχετική μελέτη του.
• huffingtonpost.gr (30.9.2017): Ρεκόρ γηράνσεως τοῦ πληθυσμοῦ καί ὑπογεννητικότητος ὁδηγοῦν σέ μείωση τοῦ πληθυσμοῦ στήν Ἑλλάδα μέχρι τό 2050. Ἑλληνική Γεροντολογική καί Γηριατρική Ἑταιρεία μέ ἀφορμή τήν 1η Ὀκτωβρίου, Παγκόσμια Ἡμέρα τῶν Ἡλικιωμένων.
• Euro2day.gr (29.7.2017): «Βόμβα» στίς συντάξεις ἡ γήρανση τοῦ πληθυσμοῦ. Καμπανάκι ἀπό τό Γραφεῖο Προϋπολογισμοῦ καί γιά τό ἀσφαλιστικό. Ἡ γήρανση τοῦ πληθυσμοῦ κινδυνεύει νά τινάξει στόν ἀέρα τίς συντάξεις καί τό πρόγραμμα δημοσιονομικῆς προσαρμογῆς.
• New York Times (16.4.2017): After Economic Crisis, Low Birthrates Challenge Southern Europe (Μετά τήν οἰκονομική κρίση, ὁ χαμηλός δείκτης γονιμότητος ἀποτελεῖ τήν ἑπόμενη μεγάλη πρόκληση τῆς Νότιας Εὐρώπης. Γίνονται ἐκτενεῖς ἀναφορές στήν Ἑλλάδα).
• Newsbomb.gr (8.3.2017): Στοιχεῖα «σόκ» ἀπό τήν Eurostat γιά τήν ὑπογεννητικότητα στήν Ἑλλάδα.
Ἀπό τά λίγα αὐτά ἄρθρα καί δεκάδες ἄλλα, μπορεῖ πανεύκολα κάποιος νά ἀντιληφθεῖ ὅτι τό πρόβλημα εἶναι πολύ σημαντικό καί βαίνει ἐπιδεινούμενο. Στόν παρακάτω χάρτη μπορεῖτε νά δεῖτε τήν μελέτη πού ἔκανε ὁ Jakub Marian, Τσέχος γλωσσολόγος καί μαθηματικός, «ὁ ὁποῖος συλλέγει στατιστικά στοιχεῖα καί τά μετατρέπει σέ χάρτες πού τά ἀπεικονίζουν. Στό μεγαλύτερο μέρος τῆς Ε.Ε. τά στοιχεῖα δείχνουν ὅτι τά ποσοστά γονιμότητος δέν ἐπαρκοῦν κἄν γιά τήν ἀντικατάσταση τοῦ πληθυσμοῦ. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ Εὐρώπη ἐκτός τοῦ ὅτι γερνᾶ, δέν κάνει καί ἀρκετά παιδιά γιά νά ἀντικαταστήσει τόν πληθυσμό της. Εἰδικά γιά τήν Ἑλλάδα, τά πράγματα εἶναι μᾶλλον ἄσχημα, καθώς σύμφωνα μέ τά στοιχεῖα τῆς Eurostat, τά ὁποῖα ὁ Marian ἀπεικονίζει, ἡ γονιμότητα κινεῖται μεταξύ ἑνός καί 1,28 παιδιῶν, ὅταν ὁ ἐλάχιστος ἀριθμός παιδιῶν γιά ἀντικατάσταση τοῦ πληθυσμοῦ εἶναι 2,1 παιδιά» (topontiki.gr 6/4/2017, jakubmarian.com/).
Τόν χάρτη τόν δημιούργησε τόν Ἀπρίλιο τοῦ 2017 χρησιμοποιώντας στοιχεῖα τοῦ 2015. Μέ κόκκινο εἶναι οἱ χῶρες μέ πρόβλημα ὑπογεννητικότητας. Ἀντιλαμβάνεται κανείς ὅτι μετά 2 χρόνια, ὁ ἴδιος χάρτης θά ἔχει γίνει πιό κόκκινος καί ὄχι πιό πράσινος. Δυστυχῶς ἡ Ἑλλάδα μας βρίσκεται στό κόκκινο κυριολεκτικά καί μεταφορικά.
Κίνδυνοι ὑπογεννητικότητας καί ἡ πολυτεκνία ὡς προοπτική
Οἱ κίνδυνοι ἀπό αὐτή τήν κατάσταση εἶναι ἀναρίθμητοι: Οἰκονομικές συνέπειες, ἀποβιομηχάνιση τῆς χώρας, μείωση τοῦ ΑΕΠ, φτωχοποίηση τοῦ πληθυσμοῦ, ἐπιπτώσεις στήν κοινωνική σύνθεση τοῦ πληθυσμοῦ, ἐπιπτώσεις στήν ψυχολογική κατάσταση τῶν νέων, τῶν γονέων καί τῶν γερόντων, συνέπειες στήν ἄμυνα καί στήν ἐθνική ἀσφάλεια, στήν ἀπασχόληση καί τήν ἀνεργία κ.ο.κ. Ἐπίσης πρέπει νά ἐπισημάνουμε ὅτι ὅσο βαθαίνει ἡ πληγή, τόσο πιό δύσκολη θά εἶναι καί ἡ ἀνάταξη αὐτῆς τῆς δραματικῆς πραγματικότητας. Ἡ ἀνάπτυξη πού εὐαγγελίζονται οἱ κυβερνῶντες θά μείνει γράμμα κενό ἤ ἁπλά δέν θά ἀφορᾶ τόν ἁπλό πολίτη.
Ἕνα πρόσθετο πρόβλημα στήν προσπάθεια ἐπιλύσεως τοῦ δημογραφικοῦ ἀποτελεῖ καί ἡ ὁπτική γωνία, ἀπό τήν ὁποία τό προσεγγίζει ἡ ἑκάστοτε διακυβέρνηση. Ἐάν θεωρεῖ πώς τό πρόβλημα τῆς μειώσεως τοῦ πληθυσμοῦ «λύνεται» μέ τήν ἀθρόα ἑλληνοποίηση ὅσων περνώντας ἀπό τήν Ἑλλάδα «εἶδαν φῶς καί μπῆκαν», δέν ἔχουμε κάποια προοπτική ὡς ἔθνος. Πρέπει ὁπωσδήποτε ἡ Διακυβέρνηση νά ἀγωνιᾶ καί γιά τήν πληθυσμιακή σύνθεση ἐτούτου ἐδῶ τοῦ τόπου καί ὄχι μέ ἐλαφριά τήν καρδία νά βλέπει τό θέμα αὐστηρά ὡς στατιστικό μέγεθος, πού λύνεται μέ τήν βελτίωση τοῦ ἰσοζυγίου τῶν «εἰσαγωγῶν» ἔναντι τῶν «ἐξαγωγῶν», εἴτε πρός «τά ἄνω», εἴτε πρός τό ἐξωτερικό (brain drain) τοῦ πληθυσμοῦ.
Ἡ πολυτεκνία καί ἡ ἐπέκτασή της σαφῶς καί ἀποτελοῦν τρόπο ἀνασχέσεως αὐτῆς τῆς ὀλισθηρῆς καταστάσεως. Βεβαίως πρέπει νά ξεκινήσουμε ἀπό τά βασικά. Σήμερα μιλᾶμε γιά ζευγάρια πού δέν παντρεύονται, καί νά παντρευτοῦν δέν κάνουν παιδιά. Εἶναι σημαντικό, λοιπόν, κάθε ζευγάρι ἀπό τή θέση στήν ὁποία βρίσκεται, νά δεῖ μπροστά του ποιό εἶναι τό ἑπόμενο βῆμα πού πρέπει νά κάνει καί νά τό κάνει. Ὅποιοι εἶναι ἀνύπαντροι νά παντρευτοῦν, ὅποιοι δέν ἔχουν παιδιά νά κάνουν τουλάχιστον ἕνα, οἱ ἄλλοι δύο κ.ο.κ. Ἔτσι πλησιάζοντας τήν πολυτεκνία, νά ὠθηθοῦν καί μέ τή βοήθεια καταλλήλων μέτρων καί νά γίνουν πολύτεκνοι καί φυσικά καί ὑπερπολύτεκνοι.
Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τό θέμα τῶν παιδιῶν πρωτίστως θέλει ψυχή καί πνεῦμα αὐτοθυσίας καί δευτερευόντως ὅλα τά ἄλλα μέτρα, στά ὁποῖα θά ἀναφερθοῦμε κατωτέρω. Κι αὐτό τό λέμε, γιατί δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ Ἑλλάδα εἶχε πληθυσμιακή ἔκρηξη ἀμέσως μετά τόν πόλεμο καί μέσα σέ συνθῆκες ἔνδειας δημιούργησε τήν γενιά, ἡ ὁποία στίς μέρες μας συμπληρώνει τά 70 ἔτη ζωῆς.
Ἡ πολυτεκνία εἶναι εὐλογία γιά τήν οἰκογένεια πού τήν βιώνει. Παιδικές φωνές ἀκούγονται διαρκῶς στό σπίτι, δημιουργώντας κλίμα εὐχάριστου τιτιβίσματος. Μουσικές, διαβάσματα, κατανομή ἐργασιῶν, ἀνάληψη εὐθυνῶν, χωρίς νά χάνεται ἡ παιδικότητα, καλλιέργεια φρονήματος ἀλληλοβοηθείας καί ἀλληλοϋποστηρίξεως, χαρές, γιορτές, ἀσθένειες, ἐπιτυχίες, ἀποτυχίες, συνθέτουν τήν καθημερινότητα μιᾶς πολύτεκνης οἰκογένειας. Μιᾶς οἰκογένειας, ἡ ὁποία στό τέλος κάθε μέρας κάνοντας τόν ἀπολογισμό της βλέπει πόσα πολλά πράγματα πέτυχε καί μέ εὐγνωμοσύνη πρός τόν Θεό βάζει τελεία στήν ἡμέρα πού πέρασε καί περιμένει τή νέα ἡμέρα γιά νέα πρόοδο καί δημιουργία. Ἔτσι ἡ ζωή ἀποκτᾶ νόημα καί ἡ δημιουργία τέκνων εἶναι κάτι φυσιολογικό καί αὐταπόδεικτο.
Στό πλαίσιο αὐτό, ναί, ἡ ἐπέκταση τῆς πολυτεκνίας συνιστᾶ κεντρικό μοχλό στήν ἀνακοπή τοῦ κατήφορου τῆς ὑπογεννητικότητας. Ὅπως προείπαμε, οἱ ἄτεκνες οἰκογένειες οἱ ἔχουσες ἕνα ἤ δύο παιδιά, πρέπει καί αὐτές νά κάνουν ἕνα βῆμα, πρέπει κι αὐτές νά τυγχάνουν τῆς προνοίας καί τῆς ὑποστηρίξεως τοῦ κράτους καί ὅλων μας, ἡ προοπτική ὅμως τῆς πολυτεκνίας ἀπό κοσμική πλευρά, πρέπει μέ τά κατάλληλα μέτρα νά καταστεῖ δελεαστικός στόχος γιά ὅσο τό δυνατόν περισσοτέρους Ἕλληνες.
Μέτρα ἐνισχύσεως τῆς γεννητικότητας καί τῆς πολυτεκνίας
Ποιά, λοιπόν, μπορεῖ νά εἶναι αὐτά τά μέτρα; Θά τά χωρίσουμε σέ τρεῖς μεγάλες κατηγορίες: α) τί μπορεῖ νά κάνει τό κράτος, β) τί μπορεῖ νά κάνει ἡ Ἐκκλησία ὡς θεσμός, γ) τί μποροῦμε νά κάνουμε ἐμεῖς ὡς γονεῖς.
α) ἀπό τήν πλευρά τοῦ κράτους: Ἡ συγκρότηση Ὑφυπουργείου Οἰκογενείας καί Δημογραφικῆς Πολιτικῆς. Ἁρμοδιότητά του θά εἶναι ὁ σχεδιασμός καί ἡ ὑλοποίηση μιᾶς σταθερᾶς δημογραφικῆς πολιτικῆς σέ βάθος τουλάχιστον 30ετίας. Ὁ ἔλεγχος τῆς ἀποτελεσματικότητας τῶν μέτρων θά εἶναι ἐπίσης ἁρμοδιότητα αὐτοῦ τοῦ Ὑφυπουργείου, καθώς καί οἱ προσαρμογές/βελτιώσεις τῶν ληφθέντων μέτρων.
Αὐτή ἡ στρατηγική πρέπει ὁπωσδήποτε νά περιλαμβάνει:
1. Τήν δημιουργία μιᾶς ἐπικοινωνιακῆς «ἐπιθέσεως» ὑπέρ τοῦ θεσμοῦ τῆς οἰκογενείας μέ τήν χρήση ὅλων τῶν πρόσφορων μέσων: α) τηλεοπτικῶν σπότ, β) καταχωρίσεων σέ ἐφημερίδες, γ) χορηγιῶν γιά τήν διοργάνωση Συνεδρίων/Ἡμερίδων κ.ἄ. Ἔτσι ἡ δημιουργία οἰκογένειας καί ἡ συμβολή της στήν ἐπίλυση τοῦ δημογραφικοῦ προβλήματος, θά τεθεῖ στό ἐπίκεντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος τῶν πολιτῶν.
2. Μιά γενναία ἐπιδοματική πολιτική σέ συνδυασμό μέ φοροελαφρύνσεις, οἱ ὁποῖες θά ἔχουν ἄμεση σχέση μέ τόν ἀριθμό τῶν τέκνων.
3. Τήν δημιουργία ἑνός καταλλήλου δικτύου στοχευμένων ἐκπτώσεων καί δωρεῶν ἀπό ἰδιωτικές ἐπιχειρήσεις (π.χ. ἐνδύσεως, ὑποδήσεως, τροφίμων, ἐκπαιδεύσεως κ.λπ.), στό πλαίσιο ἑνός μνημονίου συνεργασίας μέ τούς Ἐπιχειρηματικούς Συλλόγους τῆς χώρας (ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ κ.ο.κ.).
4. Τήν ἀναγνώριση σειράς δικαιωμάτων στήν μητέρα καί εἰδικότερα στήν ἐργαζόμενη μητέρα. Προϋπόθεση εἶναι ἡ δημιουργία/ἐπέκταση τῶν κατάλληλων ὑποδομῶν, ὅπως: Βρεφονηπιακοί σταθμοί, δημιουργία εἰδικοῦ μηχανισμοῦ γιά τή μητέρα, ἀντιστοίχου μέ τό πρόγραμμα «βοήθεια στό σπίτι», ἐπέκταση τῆς ἄδειας ἀνατροφῆς καί στίς ἐργαζόμενες μητέρες τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα, ἡ δυνατότητα πολυετοῦς ἀπομακρύνσεως τῆς μητέρας ἀπό τήν ἐργασία της καί ἡ ἀντικατάσταση τοῦ μισθοῦ της μέ εἰδικό ἐπίδομα κ.ο.κ.
5. Ἐπειδή τελικά «ὅλα εἶναι θέμα Παιδείας», ὁ ἐμπλουτισμός τῶν σχολικῶν ἐγχειριδίων μέ εἰκόνες καί κείμενα, τά ὁποῖα θά ἐμφυσήσουν στούς μικρούς μαθητές τήν ἀξία τοῦ κοινωνικοῦ θεσμοῦ τῆς οἰκογενείας καί τήν εὐλογία τῆς τεκνοποιίας. Ἐπίσης ποικίλα ἐκπαιδευτικά προγράμματα, μποροῦν νά ἐκπονηθοῦν καί νά ὑλοποιηθοῦν στά πλαίσια τῶν ζωνῶν μαθημάτων project ἤ καί ἐντός πολλῶν σχολικῶν μαθημάτων.
6. Ἐπειδή τό πρόβλημα τῆς ὑπογεννητικότητος εἶναι πανευρωπαϊκό, ἡ προσπάθεια ὑλοποιήσεως πανευρωπαϊκῶν στρατηγικῶν, θά διευκολύνει καί τίς ἐθνικές στρατηγικές. Βλέπουμε δισεκατομμύρια χρημάτων νά δίδωνται σέ ἀμφιβόλου ἀποτελεσματικότητας ΜΚΟ. Ἡ ἐκπόνηση ἑνός εἰδικοῦ προγράμματος, κάτι σάν ΕΣΠΑ Οἰκογενείας, μπορεῖ καί πρέπει νά ὑλοποιηθεῖ ἀπό τήν Ε.Ε. Ἄλλωστε ἐάν δέν ὑπάρχει πληθυσμός, ποιός θά καρπωθεῖ τήν ἀνάπτυξη πού ἐπιδιώκουν τά προγράμματα ΕΣΠΑ;
7. Ἡ ἐξεύρεση τρόπων γιά τήν ἀντιστροφή τῆς «φυγῆς τῶν μυαλῶν» (braid drain), δηλαδή, τῶν ἑκατοντάδων χιλιάδων μορφωμένων νέων πρός ἀνεύρεση καλυτέρων καί καλύτερα ἀμειβομένων θέσεων ἐργασίας στό ἐξωτερικό. Ἀποτελεῖ ἀντικίνητρο στήν τεκνοποιία ὁ φόβος τῶν γονέων, ὅτι τά παιδιά τους δέν θά βροῦν ἐργασία στόν τόπο πού γεννήθηκαν. Πρωτίστως ἀπό τούς πατριῶτες ἐπιχειρηματίες καί δευτερευόντως ἀπό τό κράτος μέ τήν δημιουργία καταλλήλων ὑποδομῶν, ἐκπόνηση μελετῶν καί χορήγηση ἐπιδοτήσεων, πρέπει νά χαραχθεῖ μία ὁλοκληρωμένη στρατηγική παραγωγικῆς ἀνασυγκροτήσεως. Δημιουργώντας τίς κατάλληλες ἐπιτροπές μέ καταξιωμένους ἐπιστήμονες, πρέπει νά βρεθοῦν παραγωγικοί τομεῖς –πέραν τοῦ τουρισμοῦ– καί πρωτίστως τοῦ πρωτογενοῦς καί δευτερογενοῦς τομέως, οἱ ὁποῖοι θά εἶναι ἀνταγωνιστικοί καί ὑψηλῆς προστιθέμενης ἀξίας.
β) Ἀπό τήν πλευρά τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐνδυνάμωση τῶν δομῶν πού ὑπάρχουν μέσῳ τῶν Ἐνοριακῶν Νεανικῶν Ἑστιῶν καί τῶν Κατηχητικῶν. Μέ σχεδιασμό καί πρόγραμμα, μποροῦν νά περιοριστοῦν διάφορα ἄλλα ἔξοδα καί νά διατεθοῦν κονδύλια στήν ἐνδυνάμωση δράσεων καί δραστηριοτήτων, πού δέν μποροῦν οἰκονομικά νά ἀναλάβουν οἱ γονεῖς μόνοι τους.
Στό πλαίσιο, λοιπόν, τῶν Κατηχητικῶν σχολείων, μποροῦν νά ὀργανωθοῦν ποικίλης θεματολογίας ἐξωσχολικές δραστηριότητες, οἱ ὁποῖες καλλιεργοῦν τό πνεῦμα, τίς γνώσεις καί τήν ἠθική τῶν παιδιῶν, ὅπως: Μαθήματα μουσικῆς, παραδοσιακῆς, βυζαντινῆς καί εὐρωπαϊκῆς, μουσικῶν ὀργάνων κατά βάση παραδοσιακῶν, ζωγραφικῆς καί ἁγιογραφίας, θεάτρου μέ ὑγιές καί ἠθικοπλαστικό περιεχόμενο, ἀθλητικῶν δραστηριοτήτων πού καλλιεργοῦν τήν ἅμιλλα καί τήν εὐγενική συμπεριφορά, ἐκδρομῶν πνευματικοῦ καί πολιτιστικοῦ περιεχομένου κ.ο.κ.
Ὅταν φυσικά μιλᾶμε γιά δράσεις ἐννοοῦμε ἄρτια ὀργανωμένες, ὄχι βασιζόμενοι μόνο σέ ἐθελοντές καί περιστασιακά, ἀλλά ὅπου ὑπάρχει πρόβλημα νά ὑπάρχει ἄμεση παρέμβαση μέ ἐπαγγελματίες προκειμένου νά γίνονται συστηματικά καί μέ ἀξιοπιστία ἐπαγγελματική. Αὐτές οἱ δράσεις καί μόνο τό Σαββατοκύριακο νά γίνονται, ἀποτελοῦν μεγάλη ἀνακούφιση καί παρηγοριά γιά τούς γονεῖς καί ἀποτελοῦν ἀπαραίτητο συμπλήρωμα στίς ἄοκνες προσπάθειες τῶν γονέων γιά ὀρθή καί ὑγιῆ ἀνάπτυξη τῶν τέκνων τους.
Ἐπισημαίνουμε τήν ἀνάγκη ὁ πυρήνας αὐτῶν τῶν δράσεων νά εἶναι ἡ Ἐκκλησία καί ὄχι τό κράτος, γιατί μέ τήν Ἐκκλησία ὑπάρχει μεγαλύτερη ἀσφάλεια γιά τά εἴδη τῶν δράσεων πού θά ἐπιλεγοῦν σέ σχέση μέ αὐτές πού ἐπιλέγουν οἱ δομές τοῦ κράτους. Ἐπίσης δέν εἶναι ἀνάγκη σέ κάθε ἐνορία νά γίνονται αὐτά τά προγράμματα. Γειτονικές ἐνορίες θά μποροῦσαν νά συνεργάζονται προκειμένου νά ἐπιτευχθεῖ ὁ μέγιστος δυνατός ἀριθμός παιδιῶν. Οἱ γονεῖς δέν ἔχουν πρόβλημα νά μετακινηθοῦν λίγο πιό μακριά, προκειμένου νά δώσουν τό καλύτερο δυνατόν στά παιδιά τους.
γ) Ἀπό τήν πλευρά τῶν ἰδίων τῶν γονέων: Ἡ δημιουργία δικτύων γονέων μέ πυρήνα κυρίως τήν Ἐνορία γιά τόν σχεδιασμό δράσεων προκειμένου νά ὑπάρχει προσφορά διεξόδων ἀπασχολήσεως τῶν παιδιῶν στόν ἐλεύθερό τους χρόνο. Ἀντικείμενο αὐτῶν τῶν δικτύων θά εἶναι ἡ συνεργασία σέ εὐρύτερο κύκλο γιά τήν ἀνταλλαγή ἐμπειριῶν καί λύσεων, πού ἔχουν ἐφαρμοστεῖ ἤδη καί λειτουργοῦν ἀποτελεσματικά. Δόξα τῷ Θεῷ καί ἡ τεχνολογία μπορεῖ νά βοηθήσει ἐδῶ, γιά νά βρεθοῦν οἱ προσφορότεροι τρόποι ἐπικοινωνίας.
Συμπέρασμα
«Σύν Θεῷ καί χείρᾳ κίνει». Θά εἴμαστε ἀναπολόγητοι ἐάν ὁ καθένας ἀπό τή θέση του δέν κάνει αὐτό πού μπορεῖ νά κάνει. Τά ἀφήνουμε ὅλα στόν Θεό, ἀλλά κάνουμε κι αὐτό πού μᾶς πρέπει. Οἱ παπποῦδες, οἱ γονεῖς, οἱ ἐκπαιδευτικοί, οἱ ἐπιχειρηματίες/βιομήχανοι/ἔμποροι/ἐφοπλιστές, οἱ Ἱερεῖς, οἱ Ἐπίσκοποι, οἱ Δήμαρχοι, οἱ βουλευτές, ὁ καθείς ἀπό τό πόστο του φέρει μερίδιο εὐθύνης. Πρέπει νά τό ἀναλάβουμε καί ὅλοι μαζί, νά βγάλουμε αὐτή τήν δόλια Χώρα ἀπό τό τέλμα στό ὁποῖο ἔχει πέσει.
Πηγή: (Περιοδ. «Ἐρῶ», Ἰούλ.–Σεπτ. 2018, τεῦχ. 35, σελ. 60–65. Ὅλο τό τεῦχος εἶναι ἀφιερωμένο στό Δημογραφικό Πρόβλημα, www.enromiosini.gr), (Αναδημοσίευση από: Περιοδικό Πολύτεκνη Οικογένεια τ. 160/2018), Τράπεζα Ιδεών
Ετικέτες: Υπογεννητικότητα - Δημογραφικό